Yedek akçeler, esas sermayeyi aşan net mal varlığı olarak tanımlanmakta olup; öz kaynakların değişken kısmını ifade eder. Öz kaynaklar esas sermaye ile yedek akçelerden meydana gelir. Yedek akçeler kar olarak dağıtılabildiğinden ötürü esas sermayeden ayrılırlar. Yedek akçelerin tek kaynağı kar değildir. Yedek akçelerin kaynağı; kardan yapılacak zorunlu ve isteğe bağlı ayırmalar, aktiflerdeki değer artışları ve pay bedellerinin itibari değeri aşan ihraç bedellerinden ya da ıskat kazançlarından oluşur.
YEDEK AKÇE TÜRLERİ
1) Kanuni Yedek Akçeler
a) Genel Kanuni Yedek Akçe
Yıllık karın yüzde beşi, ödenmemiş sermayenin yüzde yirmisine ulaşıncaya kadar genel kanuni yedek akçe olarak ayrılır. Genel kurul söz konusu yedek akçeyi ayırmak zorundadır. Genel kanuni yedek akçe olağan ve olağan dışı kaynaklardan ayrılabileceği gibi şarta bağlı olarak da ayrılabilir. Yedek akçenin olağan kaynağı şirketin elde ettiği kardır.
Yedek akçe kara göre ayrılır. Yedek akçenin ayrılması için esas alınan kar, net dönem karıdır. Geçmiş yıldan aktarılan kar dikkate alınmaz. Bu nedenle bilançoya göre kar elde edilmiş olması gerekir. İşte bu karın yüzde beşi, sermayenin yüzde yirmisine ulaşıncaya kadar kanuni yedek akçe olarak ayrılması zorunludur. Yedek akçenin olağan dışı kaynakları da bulunmaktadır.
Bu kaynakların diğer bir özelliği ise ayrılan yedek akçenin sermayenin yüzde yirmisine ulaştıktan sonra da ayrılmaya devam edebilmesidir. Dolayısıyla bunlar bakımından öngörülmüş bir sınır yoktur.
b) Şirketin İktisap Ettiği Kendi Pay Senetleri İçin Ayrılan Yedek Akçe ve Yeniden Değerleme Fonları
Şirketin kendi paylarını iktisap etmesi esasen TK m:379’da ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Buna göre şirket, iktisap ettiği kendi payları için iktisap değerlerini karşılayan tutarda yedek akçe ayırır. Bu yedek akçeler, anılan p aylar devredildikleri veya yok edildikleri takdirde iktisap değerlerini karşılayan tutarda çözülebilirler. Bu durumda şirket iktisap edeceği kendi payları için yedek akçe ayırması gerekir. Söz konusu yedek akçe ayırmanın kar payı kullanımı ile bir ilişkisi yoktur. Şirket kendi paylarını elinde tuttuğu sürece bunun için ayrılmış olan akçeler de varlığını korur.
2) Şirketin Kendi İsteği İle Ayrılan Yedek Akçe
Şirketin yedek akçe ayırması yasal zorunluluktan kaynaklanabileceği gibi kendi isteği ile de yedek akçe ayırabilir. Ancak yedek akçe ayırmanın dayanağı ne olursa olsun yedek akçe ayırmadan kar payı dağıtılamaz.
a) Esas Sözleşme ile Yedek Akçe Ayırma
Şirketin kendi isteği ile yedek akçe ayırması ortaklığın mali gücünün arttırılması amacıyla yapılır. Esas sözleşmeye kuruluşta bu yönde bir hüküm konulabileceği gibi sözleşme değişikliği ile de hüküm konabilir. Esas sözleşmeye hüküm konulması durumunda yedek akçe ayırmak zorunlu hale gelir.
**Esas sözleşmeye yedek akçe ayırmasına ilişkin konulacak hüküm, kanunda yer alan yüzde beşlik kar payının veya ödenmiş sermayeye ilişkin yüzde yirmilik oranın arttırılması şeklinde olmalıdır. Bunları azaltan esas sözleşme hükmü geçersizdir. Bunun dışında esas sözleşme ile başka yedek akçe ayrılması da öngörülebilir.
b) Genel Kurul Kararı ile Ayrılan Yedek Akçe
Kanun; zorunu olarak ayrılmasını öngördüğü yedek akçelerin dışında esas sözleşmenin yanı sıra genel kurula da yedek akçe ayırma yetkisi tanınmıştır. Genel kurulun yedek akçe ayırması için kanunda veya esas sözleşmede özel bir hüküm bulunması gerekmez. Ancak genel kurulun yedek akçe ayırması için esas sözleşmeden farklı olarak kanunda sınır öngörülmüştür.
Buna göre:
- Aktiflerin yeniden sağlanabilmesi için gerekli olması veya
- Bütün pay sahiplerinin menfaatleri dikkate alındığında, şirketin sürekli gelişimi ve olabildiğince kararlı kar payı dağıtımı yönünden haklı görülmesi halinde genel kurul kararı ile yedek akçe ayrılabilir.
