Gemi, yat ve teknelerin bir zarara uğraması veya batması halinde Kaptan tarafından bir “deniz raporu” düzenlenmesi zorunludur. Taşıdıkları eşyanın zarara uğraması halinde de aynı şekilde Deniz Raporu düzenlenir.
Deniz Raporu, geminin maruz kaldığı kazayı veya olağanüstü durumu açıklayan, kaptanın ve diğer gemi adamlarının tamamının ya da bir kısmının katılımıyla kayıtlara geçilmesi sağlanan ve gemi mührü ve kaptan imzasını taşıyan resmi evraktır.
Deniz raporu, Türkiye’de mahkemelerce düzenlenir. Diğer yerlerde, Türk Bayraklı gemiler için yerel mevzuat hükümleri saklı kalmak üzere Türk konsoloslukları, Deniz raporu düzenler.
Hem yerel hukukta hem de uluslararası kurallara göre bağlı olduğu sicil limanı (bandıra) ne olursa olsun her geminin kaptanı bu işlemi yapmak zorundadır. Kaptan kendisi veya avukat aracılığı ile mahkemeye başvurmak zorundadır. Kaptan veya vekalet vereceği avukat tarafından, kazanın gerçekleştiği yerdeki Asliye Ticaret Mahkemesine başuru yapılır. Asliye Ticaret Mahkemesi yoksa ticaret davalarının görüldüğü Asliye Hukuk Mahkemesi’ne başvuru yapılır Hakim, kaptanı ve gerek görürse diğer gemi adamlarını tanık gibi dinler ve ifadelerini tutanağa geçirir. Deniz raporu bu tutanaklar ve eklerinden oluşur. Deniz Raporunun içerdiği bilgiler her türlü delille kanıtlanabilen takdiri delillerdir.
Deniz Raporu’nun düzenlenmesi gemi kaptanının yasal bir yükümlülüğüdür. Gemi kaptanı, geminin seyr-ü seferi veya demirli bulunduğu sırasında meydana gelebilecek bütün kazaları, gemi veya yükün kaybı ya da hasara uğraması veya geminin bir barınma limanına girmesini gerektirmiş olması durumu fark etmeksizin mahkemece tespit ettirmek zorundadır. Sigortadan tazminat alınabilmesi için de Deniz Raporunun sunulması gerekmektedir.
Türk Ticaret Kanunu Madde 1098 ve devamı hükümlerine göre, Deniz raporunun düzenlenmesini donatan veya ilgisi olduğunu ispat eden herkes isteyebilir. Deniz raporunun, vakit kaybetmeksizin aşağıda belirtilen yerlerden birinde düzenlenmesi istenebilir:
Varma limanında ve eğer varma limanı birden çok ise, kazadan sonra varılan ilk limanda
Gemi tamir edildiği veya eşya boşaltıldığı takdirde barınma limanında
Yolculuk geminin batması yüzünden veya diğer bir sebepten varma limanına ulaşmadan biter ise, kaptanın veya ona vekâlet eden kişinin uğradığı ilk elverişli yerde
Mahkemeye verilcek dilekçeye eklenecek dokümanlar şunlardır:
Bütün gemiadamlarının ad ve soyadlarını içeren gemiadamı (personel) listesi,
Gemi jurnalinin fotokopisi,
Kaptan raporu,
Deniz raporu alınmasına neden olan olayın krokisi
Deniz raporuna esas olacak kaptan raporu hazırlanırken ve buna dayanak olan gemi jurnali düzenlenirken, gemi kaptanlarının aşağıdaki hususlara dikkat etmesi gerekir:
Olay müşterek avarya niteliğinde ise; gemi kaptanı ‘’Gemi ve yükün güvenliği/emniyeti için şu önlemleri almaya karar verdim ve bu kararımı uyguladım’’ şeklinde açık olarak iradi kararını yazmalıdır.
Sol sayfaya ‘’rüzgârın kuvveti’’, sağ sayfaya ‘’fırtınanın şiddeti’’ yazılmalıdır.
Çatma ve oturma olaylarında gemi kaptanı, yaptığı seyirle ilgili olarak belli yerden açıklıkları, rotaları ya da nereye doğru baş tuttuğunu yazılmalıdır.
Yük hasarı ya da olası yük hasarı durumlarında, yükle ilgili olarak alınan önlemleri, yüklemenin başlamasından itibaren başlayarak istif, havalandırma, sıcaklık ölçme vb. olayları yazılmalıdır.
