Çalışan tarafından iş sözleşmesinin haklı nedenle fesih halleri; Kanun koyucu hem işçiyi hem de işvereni korumak amacıyla tarafların haklı sebepleri olması halinde aralarındaki iş sözleşmesini feshedileceğini hüküm altına almıştır. Bu hüküm İş Kanununa uygun şekilde yapılır. Haklı sebeplerin ne olduğu hususu ise öğretide tartışılmaktadır. Bu sebepler kanun koyucu tarafından teker teker sayılmamıştır. Bu bağlamda sözleşmeyi feshetmek isteyen taraf açısından artık bu iş ilişkisini sürdürmesi beklenemeyecek nitelikte durum ve koşullar varsa bunlar haklı sebep olarak kabul edilir. Bu durumların takdiri ise hakime kalmıştır. Hakim mevcut olay ve olguların haklı sebep teşkil edip etmediğini takdir edecektir. İşçi veya işveren haklı bir sebebe dayanarak iş sözleşmesini derhal feshedebilir. Ancak fesih için de aranan birtakım koşullar vardır.
- İş sözleşmesi sürekli olmalıdır.
- Fesih kanunda sayılı nedenlerden birine dayanmalıdır.
- Fesih iradesi karşı tarafa bildirilmelidir.
Sağlık Sebepleri
İşçi iş sözleşmesini sağlık sebepleri nedeniyle feshedebilir. Kural olarak bu işin yapılması işçinin sağlığı ve hayatı için tehlike arz ediyorsa işçi iş sözleşmesini derhal feshedebilir. Söz konusu tehlike işin niteliğinden doğmuş olmalıdır. Çalışma koşullarından kaynaklanmayan sağlık sebepleri bu kapsama girmemektedir. Önemli olan meydana gelen tehlikenin işin kendisinden kaynaklanmasıdır. Söz konusu sağlık nedenleri tıbben tespit edilerek işçinin burada çakışmasına engel olacak derecede bir sağlık problemi yaratacağı hususu resmi sağlık kurulu raporlarıyla ortaya konmalıdır. Bununla birlikte bir tehlikeden ziyade işçinin bulaşıcı hastalığa yakalanması halinde de sağlık sebebiyle haklı fesih yapılabilir. Ancak bu bulaşıcı rahatsızlık grip gibi değil kişinin hayatını tehlikeye atabilecek nitelikte bir hastalık olması gerekmektedir. Belirtmek gerekir ki, işçi bu bulaşıcı hastalığı işçinin işi ile bağdaşmaz nitelikteki hastalığa tutulan işveren veya işyerinde çalışan başka bir işçi ile sürekli olarak yakından ve doğrudan doğruya buluşup görüşmesi sonucu alması gerekir. Aksi takdirde haklı fesih yapılamaz.
Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Uymayan Haller
İşçinin ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan hallerden ötürü haklı fesih hakkını kullanabilmesi için işverenin sözleşme yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle işçiyi yanıltması şarttır. Bu bağlamda işverenin işçiye karşı kusurlu davranışı gerekmektedir. İşveren gerçeğe uygun olmayan yalan bilgiler verirse ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırılık etmiş olur. Örneğin işverenin, çalışma koşulları hakkında işçiye yalan vaatler vermesi bu duruma örnektir. Bununla birlikte işverenin, işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref, haysiyet ve namusuna dokunacak şekilde sözler söylemesi veya bu tarz davranışlarda bulunması da işçiye haklı fesih imkanı verir. İşçiye cinsel tacizde bulunması da ahlak kurallarıyla ters düşerek işçinin haklı fesih yapmasını sağlayacaktır. Bu bağlamda işveren tarafından işçiye hakaret edilmesi, küfür edilmesi, sarkıntılıkta bulunulması haklı fesih hakkını gündeme getirir. Belirtmek gerekir ki, madde lafzında geçen cinsel taciz sadece fiziki tacizden ibaret değildir. Mobbing olarak bilinen işverenin psikolojik tacizi de bu kapsamda değerlendirilir. Bununla birlikte işçinin iş sözleşmesini haklı olarak feshetmesi için yalnızca işveren tarafından cinsel tacize uğraması şart değildir. Bu taciz işveren dışında diğer işçilerden de kaynaklanabilir. Bir diğer ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan hal ise işveren tarafından işçisinin primlerinin eksik yatırılması veya hiç yatırılmaması halidir. Bu olasılıkta da işçi haklı fesih yapabilir.
Zorlayıcı Sebepler
İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa işçi iş sözleşmesini haklı sebebe dayandırarak feshedebilir. Bu zorlayıcı sebep işyerinde meydana gelmelidir. Zorlayıcı nedenle işin bir haftadan daha fazla süre ile duraksaması durumunda bir hafta süre dolduktan sonra işçi iş sözleşmesini feshetme hakkına haiz olur. Bu bir haftalık süre içinde işveren işçisine yarım günlük ücretini ödemekle mükelleftir. Zorlayıcı nedenlerin ne olduğuna gelirsek bu nedenler öngörülemeyen ve kaçınılamayan olaylardır. Deprem, kazalar, yangın, arıza gibi nedenler zorlayıcı nedenlerdir.
Haklı Nedenle Derhal Fesih Hakkımı Ne Zaman Kullanabilirim?
İşçi lehine fesih hakkı doğsa da işçi bu hakkı kullanıp kullanmamakta serbesttir. İşçi fesih hakkını kullanmayı tercih ederse bu hususu karşı tarafa bildirmekle yükümlüdür. Fesih bildirimi gerekli bir husustur. Sözleşmesini fesheden işçi fesih sebebini işverene yazılı olarak bildirmelidir. Yazılı şekil şartı gereğince buna aykırı davranan işçinin fesih istemi haksız hale gelir. Bununla birlikte işçinin haklı fesih hakkını kullanabilmesinde dikkat etmesi gereken bir süre vardır. İşçi ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan hallere dayanarak haklı fesih yapmak istiyorsa fesih yetkisi, iki taraftan birinin bu çeşit davranışlarda bulunduğunu öbür tarafın öğrendiği günden başlayarak altı işgünü geçtikten ve her halde fiilin gerçekleşmesinden itibaren bir yıl içinde kullanılmalıdır. Aksi takdirde işçi haklı fesih yapamaz. Ancak işçinin olayda maddi çıkar sağlaması halinde bir yıllık süre uygulanmaz. Bu süre işçi açısından sağlık nedenleri, zorlayıcı nedenlerine dayanarak fesihlerde geçerli değildir. Bu süre geçirildikten sonra fesih yapılırsa haksız fesih halleri gündeme gelir.
İş Sözleşmemin Haklı Nedenle Derhal Feshetmesi Akabinde Nelere Hak Kazanırım?
Haklı nedenle feshin hukuki sonuçları mevcuttur. İşçi haklı nedenle fesih yaptığında kural olarak işveren tarafından işçinin ücreti ile ilgili kanundan ve iş sözleşmesinden doğan ücret ve parayla ölçülmesi mümkün tüm alacak ve menfaatlerinin tam ve eksiksiz olarak ödenmesi gerekir. İşçi bu nedenlerden ötürü zarara uğramışsa ise tazminat sorumluluğu gündeme gelir. Ancak belirtmek gerekir ki, işçi haklı nedenlerle fesih yapsa da ihbar tazminatı talep edemez. Bu bağlamda kıdem tazminatı ve kötüniyet tazminatı talep edilebilir.
İşveren SGK Primlerimi Ödemiyor/Eksik Ödüyor Ne Yapmalıyım?
Kanun koyucu işverenlerin işçilerini sigortalı yapma yükümlülüklerini hukuken düzenlemiştir. Bununla birlikte işverenler işçilerinin sigorta primlerini de zamanında ve eksiksiz şekilde ödemekle mükelleftirler. Çalışma hayatında ise ne yazık ki kimi zaman bu primler hiç ödenmemekte veya eksik ödenmektedir. İşverenler SGK’ya gerçek dışı belgeler sunarak işçi maaşını gerçekten daha az göstererek prim maaliyetini azaltmayı amaçlamaktadırlar. Ancak bu husus tespit edilirse işverenler açısından yaptırım uygulanması gündeme gelecektir. . İşçiler bu eksik veya hiç yatmayan primler nedeniyle daha az emekli maaşı almaya itilmektedir. Bu durumda hem işçi hem de işveren hakkında yaptırım uygulanacaktır. İşçilerin bazen bu hukuka aykırı işlemlerden haberi olmamaktadır. Bu yaptırımlardan biri idari para cezasıdır. Kural olarak eksik bildirimin yapıldığı her ay için işverene asgari ücretin 2 katı kadar idari para cezası kesilir. İşçi kendisinin SGK primlerinin eksik yatırılması halinde haklı nedenle iş sözleşmesini feshedebilir. Bu husus ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık olduğu gerekçesiyle fesih hakkı doğurur. İş hukuku , işçi hakları ve bu alanda bir iş hukuku avukatına danışılması önerilir.
