Çalışma süresi, işçinin çalıştırıldığı işte geçirdiği süre olarak ifade edilmektedir. İş Kanunu’nun “Çalışma Süresinden Sayılan Haller” başlıklı maddesinde çalışılmasa da çalışma süresi içerisinde değerlendirilmesi gereken haller belirtilmiştir. Madde hükmüne göre çalışma süresinden sayılan haller şu şekildedir:
a) Madenlerde, taşocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su altında çalışılacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler.
b) İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler.
c) İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler.
d) İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler.
e) Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler.
f) Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler.
Öte yandan ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz.
Fazla çalışma süresi ne kadardır?
İş Kanunu’na göre genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir. 45 saati aşan çalışma süreleri fazla çalışma olarak kabul edilir. 45 saati aşan süreler için işçiye saat ücretinin 1,5 katı hesaplanarak kendisine ödenir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Fazla mesai süresi; haftalık çalışma süresi dikkate alınarak hesaplanır. Günlük veya aylık zaman dilimlerine göre fazla mesai süresi hesaplanmaz. Örnek Yargıtay kararı şu şekildedir:
‘’Taraf tanık anlatımları ve mahkemenin kabulüne göre davalı işyerinde haftada 4 gün 12 saat üzerinden çalışma yapıldığı ve 2 gün izin kullanıldığı anlaşılmaktadır. Günlük 12 saat çalışmadan 1,5 saat ara dinlenmesi düşüldüğünde günlük fiili çalışma süresi 10,5 saat olup haftalık çalışma 42 saattir. 42 saatlik haftalık çalışmada fazla mesai söz konusu olamaz. Fazla mesai, haftalık çalışmaya göre belirleneceğinden toplam aylık çalışma süresine göre fazla mesai hesabı hatalıdır. Buna göre davacının fazla mesai talebinin reddi gerekirken kabulü isabetsizdir.’’ Yargıtay 9.Hukuk Dairesi’nin 25.12.2014 tarih ve 2013/7238 E. ve 2014/40353 K.
Günlük azami çalışma süresi ne kadardır?
Fazla çalışma süresinin haftalık 45 saat olarak hesaplanmasının istisnalarından biri günlük azami çalışma süreleridir. Günlük çalışma süresi her ne şekilde olursa olsun 11 saati aşamaz. Bir işçinin bu sınırları aşan sürelerle çalıştırılması halinde, 4857 sayılı İş Kanununun fazla çalışma, zorunlu nedenlerle fazla çalışma ve olağanüstü hallerde fazla çalışmaya ilişkin madde hükümleri uygulanır. Diğer bir ifadeyle işçinin çalışması haftalık 45 saati aşmasa da, hafta günlerinden birinde günlük 11 saati aşmış ise o günün fazla çalışma süreleri kendisine hesaplanarak ödenmelidir.
Ayrıca kanunda yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma süresinin günde en çok 7,5 saat ve haftada en çok 37,5 saat olduğu belirtilmiştir. Madde hükmünde açıkça yer altında yapılan maden işleri belirtildiği için maden işleri niteliğinde olmayan yer altı işleri bakımından bu hükmün uygulanması mümkün olmayacaktır.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nca benimsenen uygulamaya göre de” 24 saat çalışıp, 48 saat dinlenme esası uygulanan işyerlerinde, 24 saat süren çalışma sisteminde günlük 14 saatin mesaide geçtiği ve çalışma süresinin günlük 11 saatten fazla olamayacağı dikkate alındığında, haftalık çalışma süresi 45 saati aşmasa dahi 11 saatten 14 saate kadar yapılan 3 saatlik çalışma, fazla çalışma olarak kabul edilmektedir” (YHGK 5.4.2006 T., E.2006/9-107, K.2006/144).
Gece Çalışmasında Fazla Çalışma Süresi Ne Kadardır?
Gece çalışması uygulaması olması halinde 7,5 saati aşan süreler fazla çalışma olarak kabul edilmektedir. Gece 20.00 ile sabah 06.00 saatleri arasında gerçekleşen çalışmalar gece çalışmasıdır. Çalışmanın tamamı değil de bir kısmı gece gerçekleşmişse bu halde çalışmanın ağırlıklı olarak gerçekleştirildiği zaman dilimine bakılır ve yarısından fazla çalışma süresinin gece saatlerine denk gelmesi halinde çalışmanın gece olduğu kabul edilir.
İş Kanunu’nda genel olarak işçilerin gece çalışma sürelerinin 7,5 saati geçemeyeceği belirtilmiş, ancak turizm, sağlık ve özel güvenlik hizmeti yürütülen işlerde, işçinin yazılı onayının alınması koşuluyla, 7,5 saati aşan gece çalışmaları yapılabileceği ifade edilmiştir.
“İşçilerin gece çalışmaları günde yedi buçuk saati geçemez”. Bu halde günlük çalışmanın, dolayısıyla fazla çalışmanın bir sınırını oluşturur. Gece çalışmaları yönünden haftalık 45 saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa da günde 7.5 saati aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmelidir. Dairemizin kararı bu yöndedir. (Yargıtay 9.HD. 23.6.2009 gün 2007/ 40862 E, 2009/ 17766 K).
Denkleştirme esasına göre çalışma nedir?
Tarafların anlaşması ile haftalık 45 saatlik normal çalışma süresinin işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde 11 saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilmesine denkleştirme uygulaması denmektedir. Bu durumda yoğunlaştırılmış iş haftası ya da haftaları olabilecek, yoğunlaştırılmış iş haftalarında işçi günde 11 saati aşmamak kaydı ile daha uzun sürelerle çalıştırılabilecek, ancak yoğunlaştırılmış iş haftasını izleyen haftalarda işçinin daha az çalıştırılması suretiyle, haftalık ortalama çalışma süresi normal haftalık çalışma süresini geçmeyecek şekilde denkleştirilecektir. Örneğin; haftanın 6 günü çalışılan bir işyerinde işçi, dört hafta boyunca (45+15=) 60 saat çalışmış ise, daha sonraki dört hafta boyunca (45-15=) 30 saat çalıştırılmak suretiyle çalışma süresi denkleştirilebilir. Bu durumda haftalık ortalama çalışma süresi olan 45 saat aşılmamış olacaktır.
Denkleştirme uygulamasında uyulması gereken kurallar nelerdir?
• Denkleştirme için taraflar arasında yazılı bir anlaşma olması gereklidir.
• Denkleştirme uygulamasını en çok iki aylık bir dönem için yapılabilir. Ancak toplu iş sözleşmesi ile bu süre dört aya kadar uzatılabilir.
• Turizm sektöründe dört aylık süre içinde denkleştirme yapılabilir, denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile altı aya kadar artırılabilir.
• Çalışma süreleri haftanın çalışılan günlerine farklı dağıtıldığında dahi günlük çalışma süresi hiçbir şekilde 11 saati geçemez.
• Denkleştirme dönemi içinde haftalık ortalama çalışma süresi 45 saat olmalıdır.
• Denkleştirme dönemi içinde günlük ve haftalık çalışma süreleri ile denkleştirme süresi uygulamasının başlangıç ve bitiş tarihleri işverence belirlenir.
Telafi çalışması nedir?
İşyerinde;
• Zorunlu nedenlerle işin durması,
• Ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra işyerinin tatil edilmesi veya benzer nedenlerle işyerinde normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması veya tamamen tatil edilmesi,
• İşçinin talebi ile kendisine 4857 sayılı İş Kanunu, iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile öngörülen yasal izinleri dışında izin verilmesi hallerinde, işçinin çalışmadığı bu sürelerin telafisi için işçiye yaptırılacak çalışmaya, telafi çalışması denilmektedir.
Telafi çalışmasında uyulması gereken kurallar nelerdir?
• Telafi çalışması, kaynağını oluşturan zorunlu nedenin ortadan kalkması ve işyerinin normal çalışma dönemine başlamasını takip eden 2 ay içerisinde yaptırılmalıdır.
• Telafi çalışması, tatil günlerinde yaptırılamaz.
• Telafi çalışması günde 3 saatten fazla olamaz ve telafi çalışması yapılan günlerde toplam çalışma süresi 11 saati aşamaz.
• Telafi çalışması yaptıracak işveren, bu çalışmanın 4857 sayılı İş Kanununun 64. maddesinde sayılan nedenlerden hangisine dayandığını açık 18 olarak belirtmek, hangi tarihte çalışmaya başlanacağını, ilgili işçilere bildirmek zorundadır.
Telafi çalışması fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma sayılmadığından, kanunda sayılan hallerdeki eksik çalışmaların telafisi için yapılan bu çalışmalarda fazla çalışma ya da fazla sürelerle çalışma ücreti ödenmesi gerekmez.
Hafta Tatili Nedir?
İşçinin bir haftalık zaman kesitinde 24 saat süreyle kesintisiz dinlendirildiği gün hafta tatili olarak değerlendirilir. Haftalık çalışma süresini yani 45 saati tamamlayan işçi hafta tatilini kullanmaya hak kazanır. Çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir. Hafta tatilini kullandırılacak günün belirlenmesinde işveren takdir hakkına sahiptir.
