Mücbir sebepler dolayısıyla çalışamayan veya çalıştırılmayan işçiye bir haftaya kadar ödenen yarım ücret prime tabi midir? Tabi ise nasıl bildirilmelidir?
Sokağa çıkması yasaklanan 65 yaş üstü ve kronik hastalığı olan sigortalılara ücret ödenmesi halinde, bu sigortalılara ödenen ücretlerin sigorta primleri nasıl bildirilmelidir?
Sokağa çıkma yasağı uygulanan sigortalılara ücret ödenmemesi halinde, bildirim nasıl yapılmalıdır?
Mücbir Sebepler 4857 sayılı İş Kanunu madde 25/III de “İşçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması” olarak tanımlanmıştır.
Yarım Ücreti düzenleyen İş Kanunu madde 40’da Zorlayıcı Sebepler dolayısıyla çalışamayan veya çalıştırılmayan işçiye bu bekleme süresi içinde bir haftaya kadar her gün için yarım ücret ödeneceği belirtilmektedir.
Coronavirüs (COVID-19) ile mücadele kapsamında İçişleri Bakanlığı’nca bazı işyerlerinin kapanması ve ekonomik sıkıntı çeken işverenlerin kısa çalışma ödeneğine başvurması sonucunda sigorta primleri ile ilgili birçok belirsizlik ortaya çıkmıştır
5510 sayılı Kanunun 80’inci maddesine göre;
a) Prime esas kazançların hesabında;
1) Hak edilen ücretlerin,
2) Prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılan ödemelerin ve işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarların,
3) İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yukarıdaki (1) ve (2) numaralı alt bentlerde belirtilen kazançlar niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin, brüt toplamı esas alınmaktadır.
Buna göre sokağa çıkması yasaklanan 65 yaş üstü ve kronik hastalığı olan sigortalılar ile zorlayıcı sebepler dolayısıyla çalışamayan veya çalıştırılmayan sigortalılara ödenen ücretlerin sigorta primine tabi olacağı Kanun hükmüdür.
Burada tereddüt edilen husus; bir haftaya kadar her gün için ödenen yarım ücretin kaç gün üzerinden bildirileceği ve yarım ücret üzerinden mi sigorta prime tabi tutulacağıdır.
Prim Ödeme Gün Sayısı Üzerinden Değerlendirme :
1/9/2012 tarihli ve 28398 sayılı Resmi Gazete yayımlanan İşveren Uygulama Tebliğinin “2.1.2.2 ile “2.1.2.3 başlığı altında açıklanan prim ödeme gün sayılarının hesaplanması bölümlerinde, sigortalıların prim ödeme gün sayısının hesabında “ücret almaya hak kazanmış olma” ve “ay/dönemin bazı günlerinde çalışmayan ve çalışmadığı günler için de ücret almayan” kavramlarına yer verilerek prim ödeme gün sayısının hesaplanması açıklanmaktadır. Sigortalı ücret almışsa prim ödeme gün sayısına hak kazanmakta, ücret almamışsa prim ödeme gün sayısına hak kazanamamaktadır.
Yine aynı tebliğin “2.1.2.4” bölümünde işverenlerce SGK’ dan geçici iş göremezlik ödeneği alan sigortalılara istirahatli oldukları süreler için ücret ödenmesi halinde, geçici iş göremezlik ödeneği alan (ay/dönem içinde istirahatli olan/çalışmayan) sigortalının prim ödeme gün sayılarının, ücret aldığı günler dikkate alınmak suretiyle hesaplanacağı açıklanmaktadır.
Gerek işveren uygulama tebliğindeki hükümler gerekse de SGK uygulamaları, sigortalının çalışmasa dahi ücret alması halinde, ücret aldığı günler itibariyle prim ödeme gün sayısına hak kazandığını ve hesaplanan gün sayısının SGK’ ya bildirilmesi gerektiğini göstermektedir.
Prime Esas Kazanç Yönünden Değerlendirme
5510 sayılı Kanun’un 82’nci maddesinde;
“Bu Kanun gereğince alınacak prim ve verilecek ödeneklerin hesabına esas tutulan günlük kazancın alt sınırı, sigortalıların yaşlarına uygun asgarî ücretin otuzda biri, üst sınırı ise 16 yaşından büyük sigortalıların günlük kazanç alt sınırının 7,5 … katıdır.
Günlük kazançları yukarıdaki fıkrada belirtilen alt sınırın altında olan sigortalılar ile ücretsiz çalışan sigortalıların günlük kazançları alt sınır üzerinden, günlük kazançları üst sınırdan fazla olan sigortalıların günlük kazançları da üst sınır üzerinden hesaplanır.
İkinci fıkraya göre sigortalının kazancı alt sınırın altında ise bu kazanç ile alt sınır arasındaki farka ait sigorta primleri ile ücretsiz çalışan sigortalılara ait sigorta primlerinin tümünü işveren öder.”
hükmü yer almaktadır.
Bu hüküm gereği, sigortalılara yarım ücret ödense dahi, ödenen yarım ücretin SGK’ ya prime esas kazancın alt sınırı altında olmamak şartıyla bildirmesi gerekmektedir.
ÖRNEK 1:
Zorlayıcı Sebeple Kısa Çalışma Ödeneği Başlama Tarihi : 21/03/2020
Günlük Brüt Ücret: 150 TL, Aylık Brüt Ücret:4.500 TL
20/3/2020 tarihine kadar ki ücret 20×150 = 3.000TL
21/3/2020-27/3/2020 dönemindeki ücret 7x 75(yarım ücret) = 525 TL
Toplam Brüt Ücret: 3.525 TL
Ancak ödenen yarım ücret günlük prime esas kazançtan düşük olduğundan 75 TL ücret 98,1 üzerinden bildirilmelidir. 98,1-75=23,1×7= 161,7 TL ek ücret daha bildirilmelidir.
SGK’ ya bildirim 3.000 TL+ 525 TL+ 161,7= 3.686,7 TL ve 27 gün olacaktır. Kısa çalışma ödeneğinden yararlanmak için 4 gün için eksik gün kodu (18) bildirilmelidir.
ÖRNEK 2:
Zorlayıcı Sebeple Kısa Çalışma Ödeneği Başlama Tarihi : 21/03/2020
Günlük Brüt Ücret: 200 TL, Aylık Brüt Ücret:6.000 TL
20/3/2020 tarihine kadar ki ücreti 20×200= 4.000TL
21/3/2020-27/3/2020 dönemindeki ücret 7x 100 (yarım ücret)=700 TL
Ödenen yarım ücret prime esas kazanç alt sınırından yüksek olduğundan ödenen yarım ücret SGK’ ya 700 TL olarak bildirilmelidir.
Toplam Brüt Ücret: 4.750 TL
SGK’ ya bildirim 4.750 TL ve 27 gün olacaktır.
Kısa çalışma ödeneğinden yararlanmak için 4 gün için eksik gün kodu (18) bildirilmelidir.
ÖRNEK 3:
Zorlayıcı Sebeple Kısa Çalışma Ödeneği Başlama Tarihi : 01/04/2020
Günlük Brüt Ücret: 100 TL, Aylık Brüt Ücret:3.000 TL
1/4/2020-7/4/2020 dönemindeki ücret 7x 50(yarım ücret) = 350 TL
SGK’ ya bildirim 686,7 TL. (350 TL, 7 günlük prime esas kazanç alt sınırı olan 7x 98,10=686,7 TL’den düşük olduğundan) ve 7 gün olacaktır. Kısa çalışma ödeneğinden yararlanmak için 23 gün için eksik gün kodu (18) bildirilecektir.
Yukarıdaki örnekler 4447 sayılı Kanunun ek 2’nci maddesinde yer alan “Zorlayıcı sebeplerle işyerinde kısa çalışma yapılması halinde, ödemeler 4857 sayılı Kanunun 24’üncü maddesinin (III) numaralı bendinde ve 40’ıncı maddesinde öngörülen bir haftalık süreden sonra başlar.” hükmünden hareketle hesaplanmıştır.
65 yaş üstü ücret ödenmeyen çalışanlar
− Sokağa çıkması yasaklanan 65 yaş üstü ve kronik hastalığı olan sigortalılara, işverenleri tarafından ücret ödenmemesi halinde SGK’ya bildirilecek hizmet ve prime esas kazanç tutarı da olmayacaktır. Bu durumda bu kapsamdaki sigortalıların eksik günleri için “10 Genel hayatı etkileyen olaylar” koduyla eksik gün bildirimi yapılacaktır.
− Yukarıda açıklandığı üzere, zorlayıcı sebepler dolayısıyla çalışamayan veya çalıştırılmayan sigortalılara ücret ödenmesi halinde, bu ücretlerin prime esas kazancın alt sınırından az olmamak şartıyla SGK’ya bildirilmesi gerekmektedir. Ancak “18-kısa çalışma ödeneği” koduyla bildirim yapılan kısa çalışma döneminde sigortalılara işveren tarafından ücret ödenerek SGK’ya gün ve kazanç bildirimi yapılırsa, gün bildirimi İŞKUR tarafından işçilerin çalıştığı anlamında sayılarak kısa çalışma ödeneğinin kesilmesi sonucunu doğuracaktır. Bu nedenle kısa çalışma döneminde sigortalılara kısa çalışma ödeneğinden farklı olarak ayrıca ücret ödenmek istenmesi halinde İŞKUR’ dan görüş alınması yararlı olacaktır.
ÖZET :
İşçiye ödenen yarım ücret tutarı, sigorta primine esas kazancın alt sınırından az olmamak şartıyla 7 gün üzerinden sigorta prime tabi tutularak SGK’ ya bildirilmelidir.
Sokağa çıkması yasaklanan 65 yaş üstü ve kronik hastalığı olan sigortalılara ücret ödenmesi halinde, bu sigortalılara ödenen ücretler sigorta primine esas kazancın alt sınırından az olmamak şartıyla ücret ödenen gün üzerinden sigorta prime tabi tutularak SGK’ ya bildirilmelidir.
Sokağa çıkma yasağı uygulanan sigortalılara ücret ödenmemesi halinde, eksik gün nedeni “10 Genel hayatı etkileyen olaylar” olarak belirtilmelidir.
