Zorunlu Nedenlerle yapılan Fazla Çalışmalar İşveren işçilere ücretlerini ödemek zorunda mıdır?
4857 Sayılı İş Kanunu uyarınca yapılan fazla çalışmaların işçilere ödenmesi gerekmektedir. Ancak günümüzde işverenler bu fazla çalışmaları işçilere ödemek yerine yine 4857 Sayılı İş Kanunu’nun tanıdığı imkan doğrultusunda işçilere serbest zaman kullandırmaktadırlar.
Ne var ki İşverenlerin bu serbest zamanı uygulamaya geçiremediği bir durum vardır: Zorunlu Nedenlerle Fazla Çalışma.
Zorunlu Nedenle Fazla Çalışma Nedir?
Zorunlu Nedenlerle Fazla Çalışma 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 42. Maddesinde düzenlenmiştir. İlgili maddeye baktığımızda zorunlu nedenlerle fazla çalışmanın ne olduğundan açıkça bahsedilmiştir.
“Gerek bir arıza sırasında, gerek bir arızanın mümkün görülmesi halinde yahut makineler veya araç ve gereç için hemen yapılması gerekli acele işlerde, yahut zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkmasında, işyerinin normal çalışmasını sağlayacak dereceyi aşmamak koşulu ile işçilerin hepsi veya bir kısmına fazla çalışma yaptırılabilir. Bu durumda fazla çalışma yapan işçilere uygun bir dinlenme süresi verilmesi zorunludur.
Şu kadar ki, zorunlu sebeplerle yapılan fazla çalışmalar için 41 inci maddenin birinci, ikinci ve üçüncü fıkraları hükümleri uygulanır.”
Ayrıca İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği’nde Fazla Çalışma Yaptırılacak İşçinin Onayı Başlıklı Madde 9’da da onay sürecinden bahsedilmiştir.
“Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırmak için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için bu onay aranmaz.”
Zorunlu Nedenle Fazla Çalışmadan bahsettiğimizde ise;
Madde metninden de anlaşılacağı üzere zorunlu nedenle fazla çalışma bir işyerinde faaliyetin aksamasına-durmasına sebep olan bir arıza çıkması veya henüz bir arıza çıkmamış olsa da gerekli müdahale yapılmazsa bir patlama tehlikesinin olması veya bir toprak kayması, sel tehlikesi nedeniyle işyerindeki makinelerin veya eşyaların başka bir yere acil taşınması gerekmesi veya bir yangının söndürülmesi gibi zorunlu durumlarda işveren, işçilere fazla çalışma yaptırabilir.
Örneğin, yangın, su baskını zorlayıcı sebeplere örnek verilebilir. Örneğin depremde bütün işçilerin fazla çalışmaya kalması istenebileceği halde, bir arızanın giderilmesi için sadece bir kısım işçilere zorunlu fazla çalışma yaptırılabilecektir.
Kanunda öngörülen haller için fazla çalışma yaptırılabilmesi, işin hemen yapılması gereken acele iş olmasına bağlıdır. Belirtilen nitelikteki işi ortaya çıkaran nedenin, zorunlu neden, umulmayan hal veya kusurlu bir davranış olması mümkündür. Hemen yapılması gereken işle kastedilen giderilmediği takdirde işyerinde can ve mal güvenliği bakımından tehlike yaratan durumun ortaya çıkması halidir.
- Zorunlu Nedenle fazla çalışmalarda normal çalışmalardan farklı olarak işçiden onay alınması gerekmez.
- Zorunlu nedenlerle yaptırılan bu fazla çalışma, işyerinin normal çalışmaya dönmesine kadar yaptırılabilir.
- İşyeri normal seyrine döndükten sonra “zorunlu nedenle fazla çalışma” yaptırılamaz.
- Zorunlu Nedenle Fazla Çalışmalarda işçilere serbest zaman kullandırılamaz.
4857 Sayılı İş Kanunu’nda zorunlu sebeplerle veya olağanüstü hallerde yapılan fazla çalışmalara belirli bir süre sınırlaması getirilmemiştir. “İşyerinin normal çalışmasını sağlayacak dereceyi aşmamak koşulu ile” fazla çalıştırılabileceği belirtilmiştir. Yine de bu zorunlu çalışma da süreklilik arz etmez, işçiye belirli bir süre dinlenme süresi verilmelidir.
Zorunlu nedenlerle fazla çalışma, sadakat borcu içinde yer alan bir yükümlülük olması nedeniyle, zorunlu nedenle fazla çalışmayı başta sağlığı olmak üzere haklı bir nedeni olmadan reddeden işçinin iş sözleşmesi işveren tarafından İş K. m.25/II, h hükmüne göre haklı nedenle feshedebilir.
